به مناسبت دوازدهمین هفته جهانی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی (2 تا 9 آبان)، ششمین سمینار بین‌المللی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضایی‌شدن جهان، در روز چهارشنبه 3 آبان 1402 در دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران برگزار شد.
این سمینار بین‌المللی با عنوان «دستور کار جمعی جهانی» با مشارکت همراه اول و دفتر مطالعات و برنامه‌ریزی رسانه‌ها، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، و 9 سخنران از هند، اتریش، ترکیه، پرتغال، روسیه، فیلیپین، مالزی و بریتانیا، و پژوهشگران داخلی از دانشگاه‌ها و مراکز مختلف و با برگزاری چهار کارگاه تخصصی، و جمع‌بندی مباحث مطرح‌شده در اختتامیه، با برنامه‌ریزی برای برگزاری سمینار هفتم در سال آینده به کار خود خاتمه داد.
در این سمینار بیش از 300 نفر از پژوهشگران و اساتید دانشگاه به‌طور حضوری و بیش از 200 نفر به‌طور مجازی و بنا به اعلام همراه اول بیش از 11 هزار نفر در روبیکا شرکت داشتند.
در مراسم افتتاحیه این نشست، دکتر سعیدرضا عاملی، رئیس کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضایی‌شدن جهان، رئیس سمینار و رئیس دانشکده مطالعات جهان، دکتر یونس شکرخواه، استاد حوزه ارتباطات و پدر روزنامه‌نگاری برخط ایران، و دکتر محمدمهدی اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، سخنران بودند.
دکتر عاملی سخنان خود را با فجایع رژیم صهیونیستی در غزه آغاز کرد و گفت: «دل‌های همه ما نگران مردم غزه است. وقتی خود را به‌جای مردم مظلوم فلسطین قرار دهیم، به درک عمیق‌تری می‌رسیم.»
عنوان سخنرانی این عضو شورای عالی مجازی «بازتعریف دانش جدید مبتنی بر سواد محاسباتی و شناختی به‌منزله دستور کار جمعی جهانی» بود و بر ضرورت کسب سواد رسانه‌ای تأکید داشت و یکی از قلمروهای فضای مجازی را تمیز میان خبر درست و خبر غلط، و خبر جعلی و خبر واقعی بیان داشت.
رئیس سمینار بین‌المللی سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی مقالات ارسال‌شده به این سمینار را به نه دسته تقسیم کرد: 8 مقاله درباره پویایی رسانه‌های جدید (رقومی‌شده، داده‌ای و در بستر وب)، حوزه‌های نوظهور در سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، 6 مقاله درباره مقابله با همه‌گیری اطلاعات نادرست، 7 مقاله درباره ابتکارات آموزشی در سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی، 6 مقاله درباره حمایت‌های فرهنگی و دیدگاه‌های منطقه‌ای سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای، 5 مقاله درباره سیاست و قدرت ماتریس رسانه‌ها (سیاستگذاری در رسانه و سواد رسانه‌ای)، 4 مقاله درباره ناوبری رقومی نسل جوان، جوامع رقومی و سکوهای در حال تحول (نگاه سکویی به قلمرو محتوای مجازی)، و نگاه فلسفی به حقیقت در عصر پساحقیقت.
این عضو شورای انقلاب فرهنگی از چهار سکوی داده‌ای و اطلاعاتی در کشور یاد کرد: آموزش عالی کشور، وزارت بهداشت و درمان، دانشگاه آزاد اسلامی، و معاونت علم و فناوری ریاست جمهوری؛ و موفق‌ترین آن را سکوی آموزش عالی کشور نام برد که یکپارچه‌سازی در ظرفیت‌ها و توانایی‌های مجازی را دنبال می‌کند.
به گفته رئیس کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضایی‌شدن جهان، با گذشت سه‌دهه، همان مفهومی که پایه و مبنای شکل‌گیری اینترنت و فضای مجازی بود، دستور کار جمعی (پایه تراکم اطلاعات) را اقتضا می‌کند.
دکتر عاملی مفهوم فضا را در برابر مکان قیاس کرد: مکان دارای فیزیک و موقعیت جغرافیایی است؛ فضا فاقد موقعیت مکانی است و در بستری متفاوت ظهور می‌یابد و با مکان ارتباط می‌یابد تا شناخت (detection) تحقق یابد. این پدیده «به‌مشارکت‌درآمدن همگان» را محقق کرد: همگان منبع تولید و منبع نشر و بازنشر و منبع دریافت شدند و سواد رسانه‌ای امری جمعی شد.
به بیان رئیس دانشکده مطالعات جهان، واژه «سواد» دانش ابتدایی را به ذهن متبادر می‌کند: توانایی خواندن و نوشتن. سواد در همین مفهوم ابتدایی نیز در حوزه سواد مجازی لایه‌های می‌یابد شامل سواد اطلاعاتی، سواد تحلیلی، سواد انتقادی، سواد اینترنتی، سواد هوشمند، سواد رقومی، و سواد رسانه‌ای.
دکتر عاملی افزود: «از سواد مجازی و اطلاعاتی به دانش مجازی و اطلاعاتی منتقل شده‌ایم. صحبت از تغییر دانشی و تحولات دانشی است. دانشگاه‌های کشور از این حوزه قدری جامانده‌اند.»
گزارشی آماری، دنباله سخنان این محقق برجسته در حوزه ارتباطات بود: «تحقیقات نشان می‌دهد هوش مصنوعی این ظرفیت را ایجاد کرده است که از سال 2011، 130 درصد رشته‌ها در مقطع کارشناسی و 30 درصد رشته‌ها در مقطع کارشناسی‌ارشد و دکتری مرتبط با هوش مصنوعی در دانشگاه‌ها افزایش یابد، رشته‌های نظیر تعامل انسان و ماشین در دانشگاه‌های انگلستان و استرالیا، قلمرو رشته‌ای متاورس، درس‌های نظیر واقعیت افزوده یا مجازی، توکن‌ها در تبدیل داده، رشته‌های علوم داده، یادگیری ماشینی، پردازش زبان طبیعی، گردشگری در متاورس، هنر رایانشی، رسانه رایانشی، و 24 قلمرو جدید در پزشکی.»
دکتر عاملی تأکید کرد: «خصیصه این دانش جدید، در کنار سواد مجازی، داده‌ای بودن این دانش است. به‌همین دلیل در دستور کار جمعی قرار می‌گیرد.»
ضرورت داشتن سواد مجازی و دانش شناختی داده‌ای را این موارد برشمرد: تغییر الگوواره‌ای (در کنار جهان فیزیکی، جهان دوم دیگری شکل گرفته است که جهان شیئی نیست، بلکه جهان داده‌ای است)، مسیر رقومی و دنباله‌دار پیشرفت در فناوری (ازجمله رایانه‌های کوانتومی، و فناوری‌های تک‌نگارانه) و افزود: «جهان داده‌ای متشکل از تنوعی از داده‌های رقومی و الگوریتمی است. متاورس در بستر وب3 فضایی ملموس از واقعیتی فیزیکی را شکل می‌دهد و نظیری را خلق می‌کند.»
گسترش قلمرو دانش، دیگر جنبه مهم در بررسی سواد رسانه‌ای در سخنان دکتر عاملی بود. وی گفت: «امروز اگر سواد و دانش مجازی نداشته باشیم، بیسواد محسوب می‌شویم.»
تغییر در نظام حکمرانی و مدیریت یکی دیگر از اقتضاهای کسب سواد رسانه‌ای و دانش مجازی برشمرده دکتر عاملی بود: «امروز صحبت از ابراتوماسیون‌ها (خودکارسازی تمامی روندهای اداری با بهره‌گیری از هوش مصنوعی) مطرح است.»
دکتر عاملی از انفجار تولید و انتقال محتوای جدید در سواد رسانه‌ای سخن گفت: «در سال 2018 حجم داده بارگذاری‌شده در جهان 33 اگزابایت بوده است. پیش‌بینی می‌شود در سال 2025، به 167 اگزابایت برسد (هر اگزابایت 10 به توان 21 است). به همین دلیل است که عنوان این سمینار دستور کار جمعی است چون در بستری مشترک در حال کار هستیم. در چنین بستری قدرت پردازش اطلاعات اهمیت دارد، آن هم در سطح ملی (ازجمله داده‌ها بانک‌ها، خدمات الکترونیکی شهرداری، داده‌های شهر مجازی، داده‌های پیشخوان دولت). تنها در چین، با انباره‌ای از داده در بیش از 600 مرکز ودر بیش از 5000 سرور مواجهیم.»
جهانی‌شدن قلمرو زندگی (فراملی‌شدن) و شکل‌گیری بستر مشترک جهانی بخش دیگری از اهمیت سواد رسانه‌ای برشمرده‌شده در این سخنرانی بود. دکتر عاملی گفت: «ما هم به سواد رسانه‌ای و هم دانش جدید داده‌بنیان با تکیه بر انبوه دانش نیازمندیم.»
این استاد حوزه ارتباطات از پنج تغییر به‌واسطه نیاز به افزایش سواد رسانه‌ای و دانش مجازی سخن گفت، با رویکرد کاهش خطای انسانی با سامانه‌سپاری فرایندها: قلمرو اول، تغییر در دانش (قطعیت‌یافتن بیشتر دانش محاسباتی در قیاس با دانش تجربی؛ از این منظر پزشکی محاسباتی تغییرات بنیادینی با پزشکی سنتی دارد)؛ قلمرو دوم، تغییر در کسب‌وکارها و مشاغل؛ قلمرو سوم، تغییر در حکمرانی هوشمند (دولت‌های قدرتمند و توانا دولت‌هایی هستند که ظرفیت قدرت خدمات هوشمند بیشتری برخوردارند و آنالوگ نیستند)؛ قلمرو چهارم، گذران اوقات فراغت؛ و قلمرو پنجم، عرصه رسانه‌ای.
جمع‌بندی سخنان دکتر عاملی در یک جمله کلیدی بود: «حوزه سواد را باید به دانش توسعه داد؛ دانش شناختی داده‌ای‌شده رقومی محاسباتی. چنین سوادی را امروز باید دنبال کرد.»
دکتر عاملی از تمامی دست‌اندرکاران برگزاری این سمینار بین‌الملل، از جمله از همراه اول و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تقدیر و تشکر کرد.
دکتر شکرخواه، سخنران کلیدی دوم مراسم افتتاحیه سمینار بین‌المللی سواد رسانه‌ای و ارتباطی، با تکیه بر موضوع کلیدی «طرح مسئله» سخنرانی خود را ادا کرد. او گفت: «هرچه بیشتر به مسئله‌ای نور بیندازیم، احتمال یافتن راه‌حل برای آن را افزایش داده‌ایم.»
این استاد پیشکسوت در روزنامه‌نگاری برخط، به تحلیل سواد از منظری دیگر پرداخت و آن را سلاحی خطرناک خطاب کرد: «ریشه مسئله در همین تعبیر از باسوادی و بیسوادی نهفته است که ریشه‌ای تاریخی دارد. فیلسوفی بزرگ چون افلاطون رسماً حوزه شعر و موسیقی را طبیعی و غیرمتعالی می‌دانست و سال‌ها این دو حوزه مهم نادیده انگاشته شد. ارسطو در بوطیقا، کتابی درباره شعر نوشت ولی سر شعر را برید؛ از ساخت و معماری شعر سخن گفت نه از ژرف‌ساخت شعر. همچنان، شعر از سواد معاصر بافاصله نگریسته می‌شود. در همان دوران علم‌الجمال متر شناخت زیبایی بود که نگاهی تونلی است.» دکتر شکرخواه این شعر را از مولوی نقل کرد: هم‌درین سوراخ بنایی گرفت/ در خور سوراخ دانایی گرفت.
دکتر شکرخواه با انتقاد از این نگاه گفت: «من با 35 سال کار روزنامه‌نگاری رسمی، به شما می‌گویم که اخبار جعلی پرکاهی هم در دنیای مجازی نیست، اما دستور کار جهانی شده است.»
این استاد برای تبیین مفهوم کلمه «سواد» گریزی به زبان‌شناسی و ریشه‌یابی واژگانی زد و آن را چنین بیان داشت: «در قدیم از دور که به شهری نزدیک می‌شدند آنچه به دید می‌آمد را سواد شهر می‌دانستند؛ برداشت اولیه از مفهوم. با ورود به داخل شهر، همه‌چیز متفاوت می‌شود. سواد صرفاً مبناست. سواد برگرفته از داده است. حال سؤال این است که داده چیست؟ به نظر من زمانی می‌توان از سواد حرف زد که آن را از پدیده‌ای مهارتی خارج و درونی کنیم. سواد را باید ممیزها/ وجه‌تمایزها (agency) دانست؛ کسب برداشت و سطحی متفاوت از زمانه و جهان پیرامون، تولد شبکه‌ای جدید را به‌دنبال خواهد داشت. سواد تا درونی نشود، سرگشته‌ایم.»
شعری نیز از بیدل دهلوی نقل کرد: عاقبت بویی نبردیم از سراغ عافیت/ ساحل گم‌گشته ما را به دریا ریختند.
دکتر شکرخواه ادامه داد: «آنچه سواد فرض می‌شود خطی لاینقطع و ادامه‌دار است و باید آن را به پدیده‌ای درونی تبدیل کرد که در افراد حل شود و به‌خودی‌خود حرکت کند. تحلیل‌های فعلی از سواد رسانه‌ای، برخواسته از ترس از وسایل ارتباطی است. بیماری‌های بسیاری نیز از رسانه‌ها ناشی شده است: بیماری ترس گم‌کردن خود (فوبیا). این بیمارها به‌دلیل خودباختگی بی‌حدوحصر به فناوری‌هاست نه زاده پدیده‌های نوین. نگاه سواد حتی به‌منزله کسب مهارت نیز نیاز به بازنگری دارد.»
این استاد روزنامه‌نگار و آشنا به مفاهیم زبان‌شناسی، میان «تِخنه» و «فناوری» نیز تمایز قایل شد و گفت: «وقتی غلط استفاده کنیم، مشکل از فناوری نیست. عده‌ای هستند که از این استفاده و برداشت غلط ما به بهترین طریق بهره‌برداری می‌کنند. استفاده از اصطلاحات عدیده، نشانه باسوادی افراد نیست، بلکه به‌دنبال ایجاد ترس در مخاطب و غلبه بر آن است.»
دکتر شکرخواه در جمع‌بندی سخنان خود گفت: «مسیر ارتباطات از داده آغاز می‌شود؛ بعد باید داده را به اطلاعات و اطلاعات را با پردازش به دانش/ علم/ خرد/ معرفت/ بینش تبدیل کرد. هوش مصنوعی با تمامی داده‌های انبوهی که در خود دارد، نمی‌داند در حال انجام چه کاری است. از پدیده پردازشی قوی نمی‌توان انتظار یافتن راه‌حل را داشت. اینترنت چیزی جز فناوری توزیع نیست. هوش مصنوعی و انقلاب آمازون کتاب را تبدیل به کلمه کرده است. اما مسئله همان مسئله‌های قبلی باقی مانده است. سرعت پردازش و نوع دربرگیرندگی است که تغییر کرده است. سواد تا درونی نشود چشم بازی به فرد نخواهد داد. داده انبوه (بیگ‌دیتا) در دنیای امروز حکم گوساله سامری است که افراد را به‌دنبال خود می‌کشاند. متاورس شکست‌خورده، تردز شکست‌خورده مصادیق آن است. صرف‌نظر از ترس‌ها، آنچه امتداد طبیعی ما نباشد، موجبات آزار بشر خواهد بود. عارضه‌های دیجیتالیسم را باید از دیجیتالیسم و درک افراد از دیجیتالیسم منفک کرد. دامنه توجه انسان در سال 2000 به 12 ثانیه رسیده بود. امسال بنا به تحقیق ماکروسافت به 8 ثانیه رسیده است. این در حالی است که دامنه توجه ماهی گلدفیش 9 ثانیه است.»
دکتر اسماعیلی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، سومین سخنران کلیدی این نشست با موضوع «حکمروانی فرهنگی در دوران هوش مصنوعی؛ الزام‌ها و چشم‌اندازها» بود. سخنان خود را با یادآوری فجایع غزه و شهدای مظلوم غزه، شهادت 1800 کودک، شهادت 22 خبرنگار، آغاز کرد و گفت: «حتماً باید در مجامع علمی، فرهنگی و هنری ما به این موضوع توجه کرد. این به‌وضوح نسل‌کشی آشکاری است که در مقابل چشمان جهانیان در حال اتفاق است و همه آزادی‌خواهان، فارغ از هر نوع نژاد، رنگ، زبان، فرهنگ و مذهب و هر انسانی در برابر آن متألم می‌شود. لازم است با عزمی جهانی به مقابله با این اقدام‌های وحشیانه و جنایتکارانه پرداخت و نشانه‌های خوبی نیز مشهود است.»
دکتر اسماعیلی دلیل شرکت خود را در این سمینار بنا به شأن معلمی و دانشگاهی خود و دغدغه شخصی خود به موضوع این سمینار و پژوهش‌های خود به‌عنوان استاد رشته حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران و شأن دیگر خود به‌عنوان وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی و عضویت در شوراهای مختلف نظام جمهوری اسلامی برای تصمیم‌گیری‌های مهم در بخش‌های فرهنگی و فضای مجازی و دیگر قلمروهای حکمرانی عنوان داشت و افزود: «من به حضور فناوری‌های نوین در عرصه‌های مختلف حکمرانی خوش‌بینم و در نگاه من، این موضوع بیش از آنکه تهدید باشد، فرصت است. آنچه در گذشته مدیریت فرهنگی ما خود را نشان داده است، با غلبه نگاه تهدیدمحور، انفعال و پذیرش آن با هزینه‌های بسیار بوده است.»
دکتر اسماعیلی با این مقدمه به طرح الزامات پذیرش فناوری‌های نوین پرداخت و گفت: «باید شناخت کاملی از وضعیت امروز خود داشته باشیم. در سال‌های اخیر در نظام حکمرانی کشور وارد حوزه تحولی شده‌ایم و فناوری‌های نوین شانسی خوب برای ما محسوب می‌شود.»
وزیر ارشاد با اشاره به اینکه از سال 1397 به بعد مفهوم مهمی به‌نام «تحول» در حکمرانی و در حوزه‌های مختلف، وارد ادبیات عمومی کشور شد، ادامه داد: «این تحول فضا را برای کار با ابزارهای عمومی هموار می‌سازد. در دولت جدید، در حوزه فرهنگ، موظفیم به این شاخصه‌های تحول توجه داشته باشیم.» در ادامه نیز به ذکر این شاخصه‌ها و ارتباط آن با فناوری‌های نوین پرداخت: شاخصه موضوع نخست را در حکمرانی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، پذیرش اصل عدم‌تصدی‌گری برشمرد: دولت نباید عاملیت و مباشرت در مدیریت فرهنگی داشته باشد. کار دولت حمایت، تسهیل و تنظیم قوانین و نظارت بر اجرای آن است.
اصل دوم واگذاری امور به حلقه‌های میانی است. دکتر اسماعیلی گفت: «حلقه‌های میانی در ادبیات تحولی جدید نظام حکمرانی ما، یعنی واگذاری عاملیت از دولت به این حلقه‌ها.» وی ویژگی‌های حلقه‌های میانی را چنین برشمرد: متصل‌نبودن به دولت، برخاسته از بخش نخبه مردم در قالب جریان‌های روشن و تشکل‌یافته در عرصه‌های مختلف؛ و افزود: «در یک دهه اخیر در کشور شاهد حیات و شکل‌گیری این نوع حلقه‌های میانی بوده‌ایم. در حوزه فرهنگ امروز شکل‌گیری بخشی فربه را به تماشا نشسته‌ایم و بخش مهمی از تصدی‌گری‌ها به این حوزه منتقل شده است.»
اصل سوم در تحول نظام فرهنگی کشور، توجه جدی به حوزه صنایع فرهنگی است. دکتر اسماعیلی گفت: «در این نگاه جدید به فرهنگ، صرف هزینه بدون خروجی اقتصادی جایی ندارد. صنایع خلاق فرهنگی و اقتصاد فرهنگی در دستور کار جدی نظام حکمرانی ما قرار دارد.» وی با اشاره به اینکه استفاده از اصطلاح «صنعت» در حوزه فرهنگی کشور سابقه چندانی ندارد و برخی نیز در استفاده از آن از خود مقاومت نشان می‌دهند، اذعات داشت در صنعت فیلم، پویانمایی، اسباب‌بازی، نوشت‌افزار، و دیگر حوزه‌های مختلف با زنجیره‌ای کامل از محصولات فرهنگی روبه‌روییم. با تولید فرهنگی مناسب می‌توان سبک زندگی را در جوامع مختلف تحت تأثیر گرفت. وی به پیمایشی اشاره کرد که از کودکان ایرانی گرفته شده بود و از ده شخصیت مهم شکل‌گرفته در ذهن کودکان ما، یک شخصیت هم ایرانی نیست. در کره که یکی از کشورهای پیشتاز در حوزه صنایع فرهنگی است، از ده شخصیت، 8 شخصیت کره‌ای است. دکتر اسماعیلی به نمایش پویانمایی موفق ایرانی در روسیه در سال گذشته اشاره داشت که دوونیم میلیون دلار فروش کرد. سینماهای کشور نیز در پررونق‌ترین دوران خود قرار دارد و فیلم نخست ایرانی در پرفروش‌ها، 270 میلیارد تومان فروش کرده است. پیش از این، 70 میلیارد تومان رقم پرفروش‌ترین فیلم در ایران بوده است. پویانمایی بچه‌زرنگ در دو هفته اخیر با بیش از 13 میلیارد تومان، پرفروش‌ترین اکران سینمایی بوده است. افزایش مصرف فرهنگی و پویایی آن را در عرصه‌های مختلف، و نه صرفاً در فضای مجازی، از دلایل این رشد برشمرده شد. تعداد سینماهای کشور در آغاز وزارت دکتر اسماعیلی 520 سینما بود که در این دو سال، 230 سینمای جدید بدان افزوده شده است و در پایان این دولت به 1000 سینما خواهد رسید. این در حالی است که در کشور ترکیه با جمعیتی مشابه ایران، تعداد سینماها 3000 است. در حوزه نشر و کتاب نیز 110 هزار عنوان کتاب سالیانه مجوز دریافت می‌کنند که 80 هزار عنوان از آن چاپ اول است. 10 هزار مجوز اجرای تئاتر نیز صادر شده است. در عرصه موسیقی نیز با تغییر سیاست‌ها، 1 میلیارد نفر در کنسرت‌های داخلی شرکت کرده‌اند.
در دوره تحول در نظام حکمرانی، چهارمین رکن، دیپلماسی فرهنگی و هنری است. مأموریت‌های فرهنگی رایزن‌های فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در خارج از کشور در دو سال اخیر افزایش داشته است و وارد تعاملات فرهنگی شده‌اند. در آسیای مرکزی و قفقاز دو فستیوال بزرگ هنری به تصویب رسیده است: فستیوال سینمایی کشورهای حاشیه دریای خزر، و فستیوال کشورهای شانگهای. با پیشرفت در این عرصه، بازارهای فرهنگی در منطقه و در حوزه شرقی شکل خواهد گرفت. در این دولت حجم تعاملات اقتصادی و فرهنگی با کشورهای همجوار صد در صد رشد داشته است.
فناوری نوین، پنجمین رکن تحول در نظام حکمرانی کشور برشمرده شد؛ یعنی استفاده از فناوری‌های نوین برای اجرای سیاست‌های فرهنگی. دکتر اسماعیلی حوزه فرهنگ را در نظام جمهوری اسلامی ایران حوزه‌ای اصیل خطاب کرد و افزود: «انقلاب ما انقلابی فرهنگی بود. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، نظریه‌های انقلابی پیرامون رشد اقتصادی و سیاسی بود. پس از وقوع انقلاب ایران، نسل چهارم نظریه‌های انقلابی متولد شد که آن هم نظریه فرهنگی بود. شخصیت‌های مهمی نظیر میشل فوکو، جان فوران، نیکی کلی و اسکاچ هولم برپایه خوانش تحولات فرهنگی نظریه‌های خود را مطرح کردند. در انقلاب اسلامی، نظام سیاسی فرهنگی پایه است. لذا، ضوابط فرهنگی روشن دارد. از یک‌سو با استفاده از فناوری نوین، تولیدات فرهنگی گسترده‌ای داشته‌ایم. در حوزه فیلم سالی 120 فیلم در داخل کشور مجوز دریافت می‌کنند. شورای مجوز صدور پروانه و شورای صدور نمایش دو شورای فعال در این زمینه هستند. البته، جای نگرانی است که با سختگیری‌های این شورا، بیش از 20 هزار فیلم خارجی در شبکه‌های مجازی کشور، به‌طور زیرنویس یا دوبله، به نمایش در می‌آید که با سیاستگذاری فرهنگی کشور در تعارض قرار می‌گیرد. در حوزه موسیقی نیز این تعارض مطرح است، به‌خصوص که بالاترین مصرف فرهنگی را در میان جوانان کشور دارد. آخرین پیمایش ما نشان می‌دهد نوجوانان و جوانان بین 15 تا 35 سال 95 درصد مصرف موسیقی دارند. پس از آن بازی‌ها قرار می‌گیرد. در ایران 34 میلیون بازی‌کن وجود دارد. با آمدن هوش مصنوعی ضریب ده‌چندانی نسبت به گذشته شکل خواهد گرفت.» دکتر اسماعیلی با اشاره به اینکه در کشور برای اجرای درست مدیریت فرهنگی می‌توان از فناوری‌های نوین بهره برد گفت: «در دفتر ارتباطات و رسانه‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، با ریاست دکتر آقاسی، استفاده از فناوری‌های نوین و هوش مصنوعی برای ارتقای نظارت، تسهیلگری و حمایت دنبال می‌شود که به میزان خلاقیت و تحول ما بازمی‌گردد. تحقیقات علمی نشان داده است که جمهوری اسلامی در استفاده از روش‌های نو پیش‌گام بوده است. من با اتکا به این تجربه دو دهه اخیر این ادعا را مطرح می‌کنم که امروز با اتکا به قدرت علمی و فناوری جمهوری اسلامی در حوزه‌های دانش‌بنیان، استارت‌آپ‌ها، منابع انسانی فرهیخته و تربیت‌شده این فناوری‌های نوین امکان ارتقای فعالیت‌های فرهنگی و هنری ما را فراهم آورده است و نگاه فرصت‌محورانه وجود دارد.»
دکتر اسماعیلی برگزاری چنین نشست‌هایی را برای یافتن راه‌حل‌های جدید و راهگشا مفید برای حکمرانی و کارگزاران حوزه فرهنگی دانست. وی حضور شخصیتی چون دکتر عاملی را به‌عنوان مدیر راهبردی نظام جمهوری اسلامی، حضوری مغتنم در عرصه علمی و فرهنگی کشور برشمرد.
دکتر عاملی شخصیت علمی و دانشگاهی دکتر اسماعیلی را ستود که نگاه جدیدی را در عرصه فرهنگی کشور پدید آورده است و ادامه داد: «امروز سواد رسانه‌ای منطبق با فرهنگ نیازمند شاخص‌گذاری و تقویت هست. سواد مجازی در سه حوزه موضوع بحث است. در فضای عمومی (سواد عمومی مجازی) شاید وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، و صدا و سیمای جمهوری اسلامی رسالتی جدی برای تقویت حوزه سواد مجازی و سواد ارتباطی و رسانه‌ای عهده‌دار هستند. در مقوله سواد تخصصی، که به عدد تخصص‌های موجود در کشور، چه به‌لحاظ رشته‌ای و چه به‌لحاظ چندرشته‌ای و میان‌رشته‌ای و فرارشته‌ای، به سواد تخصصی مرتبط با قابلیت‌های فناوری‌های جدید نیازمندیم، نظیر هوش مصنوعی، متاورس و سایر ابزارهای موجود در این حوزه. از همه مهم‌تر، سواد مجازی اختصاصی مطرح است که مرتبط با بوم‌رنگ جمهوری اسلامی، به‌لحاظ فرهنگ و ارزش‌های انقلاب اسلامی است. به نظرم این بخش سوم نیز رسالتی است بر دوش فعالان اجتماعی همچنین، بر دوش وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در جهت تقویت سواد مجازی اختصاصی.» دکتر عاملی سواد اختصاصی را تبدیل‌شده به دانش دانست که عمیق‌تر و پررنگ‌تر است و ظرفیت نیروی انسانی متخصص در جمهوری اسلامی در دانشگاه‌های برتر کشور و در دانشگاه تهران، شریف، علم و صنعت، علامه، شهید بهشتی، تبریز، مشهد، ظرفیت‌های بزرگ کشور محسوب می‌شوند. به‌لحاظ سرمایه اجتماعی جوانان کشور نخبگان جهانی می‌شوند و در ده شرکت بزرگ دنیا در فناوری اطلاعات ایرانیان می‌درخشند. از این سرمایه باید در داخل کشور استفاده کرد. بدیهی است برای برقراری توحید برای رفع استیلا از انسان‌ها و استقرار عدالت به فناوری نیازمند هستیم. الگوریتم‌های توحید و عدالت در این فناوری‌ها قوی است و باید از این ظرفیت استفاده کرد. نگران آسیب‌های آن نیز باید بود.
در مراسم اختتامیه این سمینار بین‌المللی مدیران نشست‌های به جمع‌بندی مباحث مطرح در هر نشست پرداختند.
دکتر عاملی، رئیس این سمینار، چند نکته را یادآور شد. یکی اینکه درباره هوش مصنوعی و فناوری‌های جدید موجی از مباحث به یکباره شکل می‌گیرد و کم‌کم رو به فراموشی می‌رود و از آن استفاده نمی‌شود. در حوزه جهانی‌شدن در دو دهه به اندازه دو قرن متون تولید شد. آنقدر از جهانی‌شدن به‌عنوان فاعل واحد، صحبت شد که هانتینگتون و برگر کتابی نوشتند با عنوان جهانی‌شدن‌های بسیار تا بتوانند این اطلاق را بشکنند مبنی بر اینکه یک جهانی‌شدن نداریم، بلکه جهانی‌شدن‌های متعددی داریم و جهانی‌شدن جریان فراملی‌شدن یا فرامحلی‌شدن است. در منچستر، رابرتسون، سخنران کلیدی کنفرانسی، درباره بومی‌جهانی‌شدن صحبت کرد که بعدها دکترین یونسکو شد. گیدنز هم پایانِ دولت‌ها و ملت‌ها را پس گرفت و جهان رهاشده را در بستر سخنان خود وارد کرد.
دکتر عاملی ادامه داد: «درباره هوش مصنوعی و متاورس و فناوری‌های جدید از دو رویکرد باید اجتناب کرد: یکی رویکرد هراس از این فناوری است که از ادبیات چپ تولید شده است؛ و دیگری شیفته این فناوری شدن است. رویکرد سوم و درست استفاده واقعی و مؤثر از فناری‌های جدید در جهت حل مسائل بومی و با رعایت ارزش‌های فرهنگی و ملی است. مسائل مختلف مثل فساد، بوروکراسی آزاردهنده مردم، و مصارف ناهنجار از این محیط را باید بتوان حل کرد و این مسائل لزوماً با مسائل دیگر کشورها یکی نیست. باید به مسائل در بوم‌رنگ خود کشور توجه کرد. جنبه ابزاری‌بودن فناوری با گذشت زمان باقی می‌ماند. فناوری در فضای دوم فضای جدیدی را برای زیستن ایجاد کرده است و به‌منزله فضای زندگی باید بدان نگریست.
دکتر عاملی با انتقاد از اینکه به دستور این نشست، یعنی دستور کار جمعی، کمتر پرداخته شد، گفت: «گاه در کار جمعی یک پرچم بالا می‌رود و از همه خواسته می‌شود ذیل آن پرچم قرار گیرند. نگاه استثناگرایی امریکایی و اروپایی به‌دنبال بالابردن پرچم خود بر فراز همه جهان و نادیده‌گرفتن سایر نقاط جهان است. این نگاه نمی‌تواند کار جمعی را شکل دهد و ملت‌ها آزار می‌بینند و استقلال کشورها نادیده‌گرفته می‌شود. در واقع، در جهان دوفضایی‌شده جدید ملیت روزبه‌روز پررنگ‌تر خواهد شد. به‌قول گیدنز، اگر سنت برجسته شد، به این دلیل بود که مدرنیته مطرح شد. البته، فرهنگ‌های ضعیف ادغام خواهند شد، چون توان درون‌زایی را از دست خواهند داد. در کار جمعی یکپارچه‌سازی ذیل یک پرچم تحقق نمی‌یابد، همان‌طور که در اتحادیه اروپا، از سیاست چندفرهنگ‌گرایی به‌سمت فرهنگ یکپارچه حرکت شد که شاهد بودیم انگلستان چندفرهنگی در مقایسه با اقلیت‌ها، به‌مراتب موفق‌تر بود و وقتی به‌سمت یکپارچه‌سازی رفت، با مشکل مواجه شد. یکپارچه‌سازی همان رویکرد هیتلر برای شبیه‌سازی بود. نگاه یکپارچه‌سازی آمریکایی و اروپایی نیز به‌دنبال ادغام سایر فرهنگ‌ها در ذیل فرهنگ بازاری هالیوودی است و با زبان قدرت نرم، این هدف را دنبال می‌کنند.»
رئیس دانشکده مطالعات جهان از کارکرد نهادهای بین‌المللی در کار جمعی نیز انتقاد کرد و گفت: «کار جمعی به معنای ادغام‌شدن در نهادهای بین‌المللی نیز با شکست مواجه خواهد شد. امریکایی‌ها از 2009 اعلام کردند که با وجود زمین‌خوردن اتحاد جماهیر شوروی، ما نمی‌خواهیم جهان را یک‌طرفه اداره کنیم. نهادهای بین‌المللی باید اداره جهان را برعهده گیرند. این نهادها نیز به‌طور عمده تحت سیطره آمریکا هستند. ملاحظه می‌کنید که از ابزار تحریم در صورت عدم ادغام در حکمرانی آمریکایی استفاده می‌کنند؛ تحریم‌هایی دیگر در جهانی عقلانی معنایی ندارد و مردم در این تحریم‌ها تنبیه می‌شوند، نه دولت‌ها.»
دکتر عاملی با اشاره به قدرت‌گرفتن جنوب‌شرق آسیا، ازجمله چین، با بیش از یک میلیارد و 400 میلیون جمعیت؛ هند به‌عنوان اقتصادی بزرگ و پاکستان با دومین بزرگ‌ترین جمعیت جهان اسلام ، گفت نمی‌توان این ملت‌ها را نادیده گرفت. وی افزود: «به جمهوری اسلامی ایران، با داشتن نیروهای بازدارنده و قدرت سرمایه انسانی و پیشینه تاریخی بزرگ، نمی‌توان با نگاه تقلیلگرایانه نگریست. لذا، سیاست کار جمعی نیز به‌نظر ناموفق خواهد بود. در کار جمعی باید بوم‌رنگ ملت‌ها حفظ شود و با احترام بدان، در کنار هم به کار بپردازند.»
دکتر عاملی وجود شورای امنیت را در ساختار سازمان ملل، زیر سؤال بردن کار جمعی دانست و گفت: «سازمان ملل دائماً تصمیم‌های برخواسته از حق وتو اخذ می‌کند. بعد از جنگ جهانی دوم، ساختار سازمان ملل شکل گرفت با این رویکرد که از وقوع جنگ جهانی جلوگیری شود. اما، اکنون خود در برخی قضاوت‌ها یک‌طرف جنگ می‌ایستد. همین جنگ صهیونیست‌ها برعلیه مردم مظلوم فلسطین نمونه امروز آن است. اقتضای فضاپیداکردن جهانی این است که کار جمعی در کنار تأمین احترام به دیگری دنبال شود.»
این عضو شورای انقلاب فرهنگی در حوزه سیاست چنین گفت: «کتاب‌های سواد رسانه‌ای ما ضعیف است. رویکرد در کتاب سواد رسانه‌ای آموزش و پرورش بیشتر درباره آسیب‌های فضای مجازی است، این در حالی است که نسل جوان و نوجوان ما بسیار علاقه‌مند به فناوری است و به‌سمت آن حرکت می‌کند و به‌دنبال بهره‌مندی از امکانات آن است. لذا، دانش صرفاً آسیبگرا به سواد رسانه‌ای منجر نمی‌شود. در دانش رسانه‌ای باید پیکره را با آسیب‌ها و قابلیت‌های آن نگریست. ما اینترنت کودک نداریم و کودکان ما با ورود به فضای مجازی دچار انحراف اجتماعی و افراط و تفریط‌های خطرناک می‌شوند.»
دکتر عاملی در حوزه آموزش عالی نیز گفت: «به‌نظر می‌آید باید به‌سمت امتدادیافتن فناوری‌های جدید در دانش حرکت کنیم. پزشکی به مهندسی پزشکی وابسته شده است. ولی متأسفانه ما دانشگاه جامع را در ایران از دست دادیم. این را عرض می‌کنم تا رسانه‌ای شود. ما دانشگاه تهران جامعی داشتیم که علوم پزشکی نیز ذیل آن بود. در شرایط در هم تنیدگی رشته‌ها، امروز علوم پزشکی ناگزیر است خود دانشگاهی جامع شود و علوم پایه، مهندسی، و علوم اجتماعی درست کند. می‌خواستند دانشگاه و بیمارستان را به‌هم وصل کنند. در دانشگاهی جامع می‌توانستیم این هدف را تأمین کنیم و در کنار آن صنعت را به مهندسی، علوم اجتماعی را به اجتماع و بیمارستان را به دانشگاه وصل کنیم، اما جداسازی کردیم که هدررفت سرمایه‌های دانشی را به‌دنبال آورد.»
رئیس سمینار، در ادامه سخنان خود در نشست اختتامیه سمینار، بحث مهندسی بافت را مطرح کرد و گفت: «مبنای مهندسی بافت این است که وقتی بافتی دچار آسیب می‌شود، بافت‌های سالم بافت‌های ناسالم را تبدیل به بافت‌های سالم می‌کنند. انسان، همچون قوه جاذبه زمین، صاحب جاذبه‌ای نسبت به خود است. هرچه هم که حضور این فناوری‌ها پررنگ‌تر شود، اگر انسان بتواند خود را دریافت کند و دچار هویت‌های نامعین و چندرگه نشود، بر فناوری غلبه خواهد یافت و مغلوب آن نخواهد شد.»
پایان‌بخش سخنان دکتر عاملی، بیان این آیه شریفه بود: «ما برای شما اراده کردیم آسانی را و نه سختی را» و ادامه داد: «با عقلانیت و حکمت می‌توان به این آسانی دست یافت. برپایه مهندسی بافت، سلامت جای آسیب‌ها را خواهد گرفت.»
دکتر احسان شاه‌قاسمی، دبیر علمی این سمینار، گفت: «از شش ماه پیش همکاران مرکز پژوهشی سیاست‌های فضای مجازی دانشگاه تهران، و کرسی یونسکو در فرهنگ و فضای مجازی: دوفضایی‌شدن جهان، فراخوان این سمینار را آغاز کردند. بیش از 200 چکیده از ایران و 15 کشور دیگر به دبیرخانه سمینار ارسال شد. 120 چکیده پذیرش اولیه دریافت کرد. با داوری 57 چکیده به سمینار راه یافت که 24 چکیده برای ارائه در سمینار انتخاب شد.» دکتر شاه‌قاسمی گفت که چند مقاله کامل نیز از پژوهشگران غیرایرانی دریافت کردند که در مجله Cyberspace Studies به چاپ خواهد رسید. سه کارگاه نیز توسط همراه اول برگزار شد، درباره بیوسایبورگ و سواد دیجیتال در آینده جهان شبکه‌ای، و نیز دگرگونی سواد اطلاعاتی و سواد رسانه‌ای در نسبت با هوش مصنوعی.
دکتر شاه‌قاسمی درباره نشست ششم که مدیریت آن را برعهده داشت گفت: «خانلرخانی و همکاران ایشان بررسی روش‌مند درباره سیاستگذاری سواد رسانه‌ای در فنلاند را مطرح کردند. دکتر نوری غلامی‌زاده درباره فرصت‌ها و چالش‌های برنامه رسانه ملی آرژانتین صحبت کرد. کوئینونس و همکارانش از چند کشور درباره سواد رسانه‌ای و اطلاعاتی در کشورهای جنوب آسیا و فیلیپین و مالزی سخن گفتند. دکتر محسنی نیز درباره داده‌ها و کلان‌داده‌ها و اهمیت مدیر آن و حفظ حریم خصوصی کاربران سخنرانی کرد. دکتر معظمی نیز درباره تبیین نقش کتابخانههای عمومی در آموزش سواد اطلاعاتی سخن گفت. دکتر دوک نیز آینده مؤسسات انتشاراتی دانشگاه را بررسی کرد. آخرین سخنران نیز دکتر افکاری از موضوع کتابخانههای هوشمند را طرح کرد.
دکتر علیرضا صالحی‌نژاد، دبیر اجرایی و مدیر نشست افتتاحیه، چهار مبحث اصلی سخنرانان کلیدی را چنین برشمرد: سروکار همه با هوش مصنوعی، که آیا باید از آن ترسید و پرهیز داشت یا همه‌چیز را بر اساس آن دید که راه‌حل جامع و کاربردی‌ای در پژوهش‌ها یافت نمی‌شود؛ بحث اخلاقیات و حق نشر و صاحب ایده در استفاده از هوش مصنوعی مواردی است که هنوز بدان پرداخته نشده است. در حوزه آموزش باید پذیرفت که دانشجویان و پژوهشگران از هوش مصنوعی استفاده می‌کنند. آینده هوش مصنوعی نیز موضوع بحث است. مفهوم سواد بخش دیگری از سخنان افتتاحیه بود.
دکتر زینب قاسمی، مدیر نشست اول، گفت: «دکتر حق‌شناس نخستین سخنران نشست اول درباره وب3 و مالکیت بر محتوای تولیدشده برای استفاده‌کنندگان و نگرانی‌ها برای کنترل این فضا، درباره واقعیت افزوده و واقعیت مجازی و واقعیت ترکیبی و مصادیق آن؛ دکتر میشرا از هند، درباره تغییرات آب‌وهوایی در سال‌های اخیر و استفاده از فناوری‌های نوین در کمک به مردم در زمان وقوع فجایع محیط‌زیستی؛ دکتر یونسیان دباره اقتصاد توجه و نوستالژی و رقابت در این حوزه با بیشترین جلب توجه و پرهیز از خوانش یکدست از جامعه و توجه به تفاوت نسل‌ها؛ دکتر ساده‌دشت درباره مفهوم سواد رسانه‌ای و اهمیت اخلاق توانمندسازی با استفاده از نگاه انتقادی؛ دکتر شاه‌قاسمی نیز درباره صنعت ورزش و ارتباط آن با سیاست و اقتصاد صحبت کردند.
دکتر زهره خوارزمی، مدیر نشست سوم، از سه سخنران از کشورهای هند، پرتغال و ترکیه و سه سخنران ایرانی در نشست خود سخن گفت. مسئله‌مندکردن زیست اجتماعی و سیاسی در عصر رقومی و صحبت درباره رسانه‌های اجتماعی از مباحث مطرح در این نشست بود. همچنین، درباره فرصت‌ها و چالش‌های فضای مجازی صحبت شد. فرم‌ها، فرمت‌ها و محتواها و نظام نشانگانی تغییرات جدی کرده است و به‌همان میزان که فضا را دموکراتیک کرده و برای همگان دسترسی میسر شده است، جنگ روایت‌هایی جدی‌تری را به‌دنبال داشته است که شکاف‌های اجتماعی، دستکاری افکار عمومی و تقلیل تفکر انتقادی را در افراد موجب شده است. از فضای سیاسی یک سال اخیر کشور و واقع غزه مواردی بود معرف موارد مطرح شده. اینکه سواد رسانه‌ای به چه میزان ضرورت امروز جهان ماست و ابعاد پیچیده شناختی و رفتاری تا فناوری مطرح است.
دکتر محمد آقاسی، مدیر نشست پنجم، موضوع سخنرانان این نشست درباره پساحقیقت جهان لغزنده در عصر هوش مصنوعی را مدیریت کرد. آسیب‌شناسی یا شتافتن مشتاقانه به‌سوی هوش مصنوعی، ظرفیت‌شناسی و به‌طور برای حوزه روزنامه‌نگاری و رسانه، از مباحث مهم مطرح در این نشست بود. سخنران نخست مبحث سواد تاریخی را در کنار مبحث سواد رسانه‌ای و تأثیرات هوش مصنوعی بر سواد تاریخی را مطرح کرد. به گفته این سخنران شاخص‌های سواد تاریخی احتمالاً با هوش مصنوعی دچار تغییر خواهد شد. در عین حال با توجه بیشتر به سواد اطلاعاتی، می‌توان سواد تاریخی را در میان مردم تقویت کرد. سخنران دوم، بازگشت هیولای سیستم را مطرح کرد و معتقد بود تغییراتی را در دوره‌های مختلف داشته‌ایم اما به‌راحتی نمی‌توانیم از عصر پساحقیقت یا هوش مصنوعی صحبت کنیم تنها می‌توانیم تصویری از فضایی جدید را با هیولایی سیستمی به نمایش درآوریم. جامعه‌شناسان با فضایی بدون سوژه مواجه خواهند بود و باید فضا را بدون کنشگر تحقیق کرد. دکتر آقاسی به‌عنوان سخنران سوم این نشست درباره نه مفهوم جدید در افکار عمومی سخن گفت. هوش مصنوعی تأثیر خاصی به مفهوم ایجاد تحول بر افکار عمومی نخواهد داشت اما تغییراتی جدی را پدید خواهد آورد.
مراسم افتتاحیه و سخنرانان کلیدی (8:30 – 9:45) – تالار حنانه – دبیر: علیرضا صالحی نژاد
دکتر سعیدرضا عاملی - استاد ارتباطات دانشگاه تهران، رییس مرکز پژوهشی سیاست‌های فضای مجازی، رییس کرسی یونسکو در فضای مجازی و فرهنگ: باز تعریف دانش جدید مبتنی بر سواد محاسباتی و شناختی به عنوان دستور کار جمعی جهانی (فارسی)
دکتر یونس شکرخواه - عضو هیأت علمی دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران و پدر روزنامه‌نگاری آنلاین ایران (فارسی)
استراحت کوتاه (9:45 – 10:00)
پنل اول (10:00 – 12:00) – تالار ملل – دبیر: زینب قاسمی طاری
یونس یونسیان، محمدرضا وصفی (دانشگاه تهران): سواد رسانه ای و اطلاعاتی در نظریه شناختی و نوروساینس: مفهوم خاطره و نوستالژیا در اقتصاد توجه (فارسی)
هیمانشو شکر میشرا (تلویزیون دهلی نو، هند): تغییرات آب و هوایی، بلایا و تهدیدات توسعه پایدار: چارچوبی برای تقویت سیستم های اطلاعات عمومی برای توانمندسازی شهروندان (انگلیسی)
مهدیه ساده دشت (دانشگاه علامه طباطبائی): مهارت‌های موردنیاز شهروندان عادی برای دستیابی به سواد هوش مصنوعی (فارسی)
پراکاش کونا (پژوهشگر مستقل، هند): حقیقت عینی در ارتباطات جمعی: آموزش عموم مردم برای پردازش انتقادی اطلاعات (انگلیسی)
شاهو صبار (دانشگاه تهران): مبارزه با اطلاعات نادرست کووید: استراتژی‌هایی برای مبارزه با اخبار جعلی (انگلیسی)
سخنران کلیدی: محمد مهدی اسماعیلی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی): حکمروایی فرهنگی در دوره هوش مصنوعی: الزام ها و چشم اندازها (فارسی)
ابراهیم محسنی آهویی (دانشگاه وین، اتریش): ظهور هومو کاگنیتِکسِس: پیامدهایی برای چشم‌انداز رسانه‌های جدید (انگلیسی)
سید میلاد موسوی حق شناس (دانشگاه تهران): مطالعه‌ی فناوری‌های شاخص در حوزه‌ی گرافیک‌های سه‌بعدی مبتنی بر وب (فارسی)
احسان شاه قاسمی (دانشگاه تهران): پیمایش در زمین بازی: درک سواد ورزشی (انگلیسی)
کارگاه آموزشی اول و دوم - برگزار کننده: همراه اول (10:00 – 12:00) – تالار ایران
صالح اصغری: کارگاه آموزشی سواد دیجیتال و اهمیت آن در آینده جهان شبکه ای (فارسی)
نواب همتیان: کارگاه آموزشی چالش های نظام سازی در مواجهه با مسئله بیوسایبورگ (زیست اندام های سایبری) در آینده تمدنی ایران (فارسی)
نهار و نماز (12:00 – 13:30)
پنل دوم (13:30 – 15:00) – تالار ملل – دبیر: زهره خوارزمی
الف اوزراوغلو (دانشگاه اوزیگین، ترکیه): بحث در مورد راه حل های حقوقی برای مبارزه با سخنان نفرت انگیز در پلتفرم های دیجیتال (انگلیسی)
علیرضا صالحی نژاد (دانشگاه تهران): سواد رسانه ای و اطلاعاتی و سیاست: چگونه سواد رسانه ای و اطلاعاتی سواد سیاسی را در عصر دیجیتال تکمیل می کند (انگلیسی)
پائولو باروسو (دانشگاه جدید لیسبون، پرتغال): درک سواد بصری فتوژورنالیسم در عصر اطلاعات نادرست (انگلیسی)
زینب قاسمی طاری (دانشگاه تهران): رسانه های اجتماعی و سواد رسانه ای: بررسی دستکاری و اطلاعات نادرست رسانه های اجتماعی در چارچوب ناآرامی های 1402 ایران (انگلیسی)
اولگا ویخروا، یاروسلاوا گورلووا، کریستینا فلوریاک (دانشگاه دولتی لومونوسوف مسکو، روسیه): تلگرام به عنوان بستری برای حفظ و اشاعه ارزش های سنتی در دیاسپورای آسیای مرکزی فدراسیون روسیه (انگلیسی)
الهام کدخدایی (دانشگاه تهران): پاسخ به خودنمایی اسرائیل برای ایرانیان: تحلیل موضوعی پاسخ‌ها به توییت‌های اسرائیل به زبان فارسی (انگلیسی)
پنل سوم (13:30 – 15:00) – تالار ایران – دبیر: احسان شاه قاسمی
المیرا خانلرخانی (پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی)، صبا سادین خرم، ساناز رهروانی (دانشگاه شیراز): بررسی سیستماتیک سیاست گذاری برای آموزش سواد رسانه ای دانش آموزان در فنلاند: مدل سازی و بومی سازی (انگلیسی)
الهه نوری‌غلامی‌زاده (دانشگاه تهران): برنامه آموزش رسانه ملی آرژانتین: فرصت ها و چالش ها (انگلیسی)
ملیندا تی. کوئینونسا، لای چنگ ونگ، رودولف آنتونی آ. لاسرنا (سواد رسانه ای و اطلاعاتی برای شبکه انجمن کشورهای جنوب شرقی آسیا، فلیپین و مالزی): شایستگی‌های سواد اطلاعاتی و رسانه‌ای معلمان آسه‌آن: مطالعه مقطعی در مورد دانش، نگرش‌ها و عملکردها در دسترسی، ارزیابی و ایجاد محتوای رسانه‌ای (انگلیسی)
زهرا معظمی (دانشگاه آزاد واحد تهران شمال): تبیین نقش کتابخانههای عمومی در آموزش سواد اطلاعاتی به کاربران در عصر دیجیتال (فارسی)
بنجامین دوک (دانشگاه لستر، بریتانیا): آینده مؤسسات انتشاراتی دانشگاهی: اهمیت شایستگی رسانه و سوادآموزی در صنعت 4.0 (انگلیسی)
فریبا افکاری (دانشگاه تهران): از دریای سنت تا موج نو: نقش هوشمند سازی کتابخانه ها در سپهر جهانی (فارسی)
استراحت کوتاه (15:00 – 15:15)
کارگاه آموزشی سوم – برگزار کننده: همراه اول (15:15 – 16:45) – تالار حنانه
محسن فینی زاده: کارگاه آموزشی دگرگونی های سواد اطلاعاتی و سوادرسانه ای در نسبت با هوش مصنوعی (فارسی)
کارگاه آموزشی چهارم – برگزار کننده: دفتر مطالعات و برنامه ریزی رسانه ها وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی (15:15 – 16:45) – تالار ملل
فرشاد مهدی پور: آوردگاه هوش مصنوعی و انسان: ظرفیت هایی برای تولید محتوا (فارسی)
محمد آقاسی: هوش مصنوعی و لغزنده سازی افکارعمومی: چشم انداز جدید مفهومی (فارسی)
زهرا سادات روح الامین: تأثیرات هوش مصنوعی بر سواد تاریخی (فارسی)
طاهره خیرخواه، محمد آقاسی: عمومی سازی هوش مصنوعی و آینده خبر در ایران (فارسی)
استراحت کوتاه (16:45 – 17:00)
مراسم اختتامیه (17:00 – 17:45) – تالار ملل – دبیر: احسان شاه قاسمی
دبیران سمینار و پنلها: دکتر سعیدرضا عاملی، دکتر زینب قاسمی طاری، دکتر زهره خوارزمی، دکتر محمد آقاسی، دکتر شاهو صبار و دکتر علیرضا صالحی نژاد (فارسی)
اتاق مجازی نشست‌های تالار حنانه و ملل
https://us06web.zoom.us/j/82812122958 (Passcode: 207481)
اتاق مجازی نشست‌های تالار ایران
https://us06web.zoom.us/j/86085839562 (Passcode: 641009)